"Η Ρητορική στην Κλασική Αθήνα"
Βολονάκη Ελένη, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Περίληψη Εισήγησης
Η ρητορική τέχνη παίζει καθοριστικό ρόλο στην πολιτική σκηνή και στην απόδοση δικαιοσύνης της Αθήνας του 5ου και 4ου π.Χ. αι. Οι πολιτικοί άνδρες αποκτούν την τέχνη του πολιτικού λόγου, που χρειάζεται να εκφωνήσουν στην Εκκλησία του Δήμου, στη Βουλή των Πεντακοσίων και στην Αγορά, μέσα από τη διδασκαλία των σοφιστών. Οι σοφιστές διδάσκουν τη γλώσσα ως εργαλείο (δομή, γραμματική, σύνταξη, λεξιλόγιο) αλλά και ως μέσο πειθούς (κοινοί τόποι, επιχειρήματα, αποδείξεις, ήθος και πάθος). Μέσα από τη ρητορική παιδεία διδάσκεται και η πολιτική αρετή και ιδεολογία. Μέχρι και την εποχή του Περικλή, του μεγάλου πολιτικού ηγέτη της αθηναϊκής ηγεμονίας και δημοκρατίας, οι πολιτικοί ήταν κυρίως στρατηγοί και απόγονοι αριστοκρατικών οικογενειών που όμως κατείχαν την ρητορική τέχνη και μπορούσαν να κερδίσουν την πλειοψηφία των Αθηναίων πολιτών. Από την εποχή των διαδόχων του Περικλή, από τον Κλέωνα μέχρι τον Ισοκράτη, τον Δημοσθένη, τον Αισχίνη, τον Λυκούργο και τον Υπερείδη (4ος π.Χ. αι.), το κατεξοχήν προσόν ενός πολιτικού άνδρα ήταν η ικανότητά του στον λόγο και στην πειθώ. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζει την άνθηση της ρητορικής και την σπουδαιότητα του πολιτικού λόγου καθώς εξελισσόταν και το δημοκρατικό πολίτευμα.
Παράλληλα με την ανάπτυξη της ρητορικής κατά την εξέλιξη της αθηναϊκής δημοκρατίας παρατηρείται μια παρόμοια πορεία στον θεσμό της νομοθεσίας και της δικαιοσύνης. Τα αθηναϊκά δικαστήρια απαρτίζονται από εκατοντάδες έως χιλιάδες Αθηναίους πολίτες, οι οποίοι κληρώνονται ανεξαρτήρου οικονομικής και κοινωνικής θέσης και παίρνουν μισθό προκειμένου να μπορούν να συμμετάσχουν τακτικά στις αναρίθμητες ανά έτος δίκες. Οι διάδικοι εκφωνούν λόγους που έχουν γραφτεί από τους λογογράφους - ρήτορες. Οι δικαστές αποκτούν εμπειρία, καθώς καλούνται να αποφασίσουν κυρίως βάσει των λόγων των διαδίκων.
Η άνθηση και ακμή της ρητορικής τέχνης στην κλασική Αθήνα συμβαδίζει και επηρεάζει την εξέλιξη του δημοκρατικού πολιτεύματος και του θεσμού της δικαιοσύνης. Μέσα από το πέρασμα των αιώνων η σχέση ρητορικής και πολιτικής είναι αλληλένδετη.
Βιογραφικό Εισηγήτριας
Η Ελένη Βολονάκη έχει σπουδάσει κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης και έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή στο RoyalHolloway του Πανεπιστημίου του Λονδίνου με θέμα στην αττική ρητορεία, συγκεκριμένα ένα ερμηνευτικό υπόμνημα δύο πολιτικών λόγων του Λυσία (13 και 30).. Έχει διδάξει πολλά έτη σε πανεπιστήμια του εξωτερικού (RoyalHolloway, OpenUniversity) και είναι Μόνιμη Επίκουρος του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.Έχει συγγράψει πολλά άρθρα σε διεθνή περιοδικά και κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους διεθνών συνεδρίων. Έχει δημοσιεύσει στις Εκδόσεις Παπαζήση βελτιωμένη έκδοση της διατριβής της. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν στην κλασική ρητορεία και ρητορική (δικανική, συμβουλευτική και επιδεικτική), την πρόσληψη της ρητορικής μέχρι τη βυζαντινή περίοδο, το αττικό δίκαιο, την σχέση ρητορικής και δράματος, καθώς επίσης ρητορικής και ελληνιστικής ποίησης. Πρόκειται να δημοσιεύσει δύο ερμηνευτικά υπομνήματα δικανικών λόγων (Απολλοδώρου και Λυκούργου).