"Η Ρητορική των Ψεύτικων Ειδήσεων (fake news)"

Παντελής Καψής

Περίληψη Εισήγησης

Τα «fake news» δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Είναι συνυφασμένα με την ιστορία της ανθρωπότητας. Παραδείγματα έχουμε πολλά ήδη από την αρχαία Ελλάδα ως σήμερα. Φαίνεται δε ότι έχουν διαδραματίσει, ενδεχομένως σοβαρό ρόλο, σε κομβικά σημεία της ιστορίας. Από την μάχη της Σαλαμίνας ως την Γαλλική επανάσταση και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η διασπορά ψευδών ειδήσεων ήταν στην ημερήσια διάταξη. Οι στόχοι ποίκιλαν. Ήταν στρατιωτικοί, πολιτικοί ή εμπορικοί οικονομικοί. 

Η μέθοδος όμως ήταν η ίδια: ψευδή γεγονότα που παρουσιάζονταν με την μεγαλύτερη δυνατή αληθοφάνεια και στηρίζονταν στην αναμετάδοσή τους από αυτούς που τα πίστευαν. Αυτό που έχει αλλάξει σήμερα είναι κυρίως η πολύ μεγαλύτερη δυνατότητα διάδοσης των ψεύτικων ειδήσεων μέσα από το ίντερνετ. Έχουν πολλαπλασιαστεί οι πηγές, συνήθως με την δημιουργία ψεύτικων λογαριασμών. Έχουν επίσης βελτιωθεί οι τεχνικές δυνατότητες για να προσδίδεται αληθοφάνεια στις ψεύτικες ειδήσεις: σύντομα θα μπορούμε ακόμα και να βάζουμε ψεύτικα λόγια με την φωνή του ομιλούντος στα βίντεο. Και βέβαια είναι πολύ εύκολο μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα να αναπαραχθούν οι ψεύτικες ειδήσεις. 

Το πιο ανησυχητικό ωστόσο είναι ότι έχουμε χωριστεί σε ομάδες φίλων και ομοϊδεατών, απομονωμένες η μία από την άλλη, όπου στην πραγματικότητα αναπαράγουμε τις προκαταλήψεις μας. Σε αυτό συμβάλλει και ο τρόπος που κάνουν την επιλογή των ειδήσεων που βλέπουμε τα κοινωνικά δίκτυα.

Οι ίδιες αυτές τεχνικές δυνατότητες ωστόσο σημαίνουν ότι μια ψεύτικη είδηση, ελέγχεται αμέσως και διαψεύδεται. Έτσι η μεγαλύτερη διάδοση των ψεύτικων ειδήσεων δεν συνεπάγεται αναγκαστικά ότι έχει αυξηθεί στον ίδιο βαθμό και η αποτελεσματικότητά τους. Σημαίνει ωστόσο ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό για την κοινωνία μας και για την επιβίωση του πολιτισμένου διαλόγου, να μάθουμε να ενημερωνόμαστε σωστά αντιμέτωποι με τον σημερινό λαβύρινθο των πηγών και να μπορούμε να ελέγχουμε την αλήθεια των πληροφοριών που φτάνουν σε εμάς. Να διακρίνουμε τα fake news αλλά και να καταλαβαίνουμε πότε χαρακτηρίζονται ως fake news αλήθειες που ενοχλούν.

Βιογραφικό Εισηγητή

Ο Παντελής Καψής είναι δημοσιογράφος. Έχει εργαστεί σε εφημερίδες, ραδιόφωνο και τηλεόραση. Υπήρξε κυβερνητικός εκπρόσωπος στην κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου και υπεύθυνος για την ανασυγκρότηση της Δημόσιας Τηλεόρασης στην κυβέρνηση Σαμαρά. Έχει σπουδάσει οικονομικά, είναι ερασιτέχνης ιστιοπλόος και έχει τερματίσει σε 12 μαραθώνιους, τους 6 σε βουνό.